Cykl na blogu „CultureZone”: KSIĄŻKA VS FILM

Witam serdecznie. Poprzednio był „Hobbit”, przyszła więc pora na dalszy ciąg. W tym odcinku „Książki vs film” będę analizował różnice między „WŁADCĄ PIERŚCIENI”, a (zdecydowanie lepszą) trylogią Petera Jacksona. Zaczynamy.

OGÓLNY ZARYS DWÓCH PIERWSZYCH TOMÓW

Od wydarzeń w „Hobbicie” minęło ponad 70 lat. Świętujący 111 urodziny Bilbo Baggins opuszcza Shire powierzając znaleziony przed laty Pierścień swojemu adoptowanemu krewnemu, siostrzeńcowi Frodo. Czarodziej Gandalf wpada na trop spisku i namawia Froda do opuszczenia Shire`u, co hobbit spełnia po długich przygotowaniach. Dociera do Rivendell, w którym zostaje założona Drużyna Pierścienia, a Powiernikowi powierzone zostaje zadanie: dotarcie do Góry Przeznaczenia by zniszczyć tam Pierścień.

RÓŻNICE MIĘDZY KSIĄŻKAMI, A FILMAMI

1. „DRUŻYNA PIERŚCIENIA”

Film rozpoczyna się od bitwy na polach Dagorlandu, w trakcie której Isildur pokonuje Saurona i przywłaszcza sobie Jedyny Pierścień. Wzmiankę o przegranej przez Saurona bitwie można znaleźć w opowieści Elronda w trakcie Narady w Rivendell, a także w Dodatkach do „Władcy Pierścieni”. Później następuje streszczenie jednego z epizodów z „Hobbita”: odnalezienie Pierścienia przez Bilba i ucieczka przed Gollumem. W wersji reżyserskiej pojawia się też wzmianka o życiu codziennym hobbitów, którą zaczerpnięto z Prologu do „Władcy Pierścieni”.

Bilbo świętuje urodziny. W książce tego samego dnia swoje urodziny obchodzi także siostrzeniec hobbita, Frodo, jednak w filmie Jacksona nie ma o tym wzmianki. Poza tym dodano też trochę humoru (wygłupy Merry`ego i Pippina). Kiedy Bilbo opuszcza Shire, Pierścień trafia w ręce Froda, jednak sekret klejnotu w książce nie od razu zostaje odkryty. Gandalf spędza nad kronikami sporo czasu, nim wpada na trop tajemnicy Pierścienia. Za to w filmie wertowanie kronik zajmuje mniej czasu. Samo opuszczenie Shire przez Froda i Sama zajmuje mniej czasu, niż w książce: u Tolkiena Frodo sprzedaje Bag End swoim krewnym i oznajmia, że przenosi się do Brandywiny. Opuszczając Shire, w książce towarzyszy mu nie tylko Sam, ale też Pippin. W filmie Pippin (wraz z Merrym) przyłącza się nieco później, uciekając wraz z ukradzionymi kolbami kukurydzy. Pominięto też w filmie przedzieranie się przez Stary Las i przygody jakie spotykają tam hobbitów.

W filmowej „Drużynie Pierścienia” brakuje Toma Bombadila, a co za tym idzie widzowie nie uświadczą bardzo mrocznego epizodu z Upiorami Kurhanu. Brak Bombadila wydaje się jednak nieszkodliwą różnicą, ponieważ postać ta pasuje do klimatu „Władcy Pierścieni” jak pięść do oka. Brak epizodu z Upiorami Kurhanu wydaje się już jednak o tyle dotkliwy, gdyż w tej sekwencji Jackson wykazałby się swoim doświadczeniem w budowaniu horrorowego klimatu. Najwyżej hobbici zostaliby uratowani nie przez Toma Bombadila, lecz przez Arwenę.

Tym bardziej, że Arwena zastępuje elfa Glorfindela. To właśnie Glorfindel eskortuje Froda spod Wichrowego Czubu do Rivendell. I to nie Arwena wzburza w książce fale rzeki zmiatające Nazgule z powierzchni ziemi. W książce była to robota Elronda. W ogóle postać Arweny została bardziej rozbudowana – podczas gdy w książce pojawia się tylko w scenach, w filmowej trylogii jest postacią niemal równorzędną.

Pierścień pierwszy raz wpada na palec Froda, kiedy hobbit podczas śpiewania wywraca się ze stołu. W książce Frodo przypadkiem ślizga się i dopiero wtedy Pierścień wpada mu na palec. Zwraca na to uwagę Aragorn zwany Obieżyświatem. O jego prawdziwym imieniu hobbici dowiadują się z przysłanego przez Gandalfa listu, w filmie tego nie ma. Aragorn sam się przedstawia i oferuje pomoc.

O tym, co spotkało Gandalfa podczas wyprawy hobbitów, czytelnik dowiaduje się z historii Czarodzieja w Rivendell. W filmie niewola Gandalfa jest przeplatana z wyprawą hobbitów. Na dodatek pokazano też, że orkowie są tworzeni z błota, co stoi w kontrze do poglądów Tolkiena na temat narodzin tych stworów. Twórcy dodali też od siebie dowódcę Uruk-hai, który u Tolkiena w ogóle się nie pojawia. Narada u Elronda w książce jest obszerniejsza i sprowadza się do licznych przemówień. Pominięto opowieść Elronda o unicestwieniu Saurona (wykorzystano to we wprowadzeniu w filmie) i ucieczkę Golluma z niewoli. W książce na Naradzie uczestniczą Gloin i Bilbo, którzy w filmie zostali pominięci. Filmowy Gimli nosi hełm, a powieściowy – nie nosi.

Początek wyprawy jest zgodny z tym, co Tolkien opisał. Drużyna rusza na południe i przedziera się najpierw przez trudne zaspy śnieżne. Aby ich uniknąć, Gandalf nakierowuje wszystkich do Morii. W książce sprzeciwia się temu Aragorn, w filmie z kolei niechętny tej decyzji – którą sam ostatecznie podejmuje – jest z kolei Gandalf (wie, co tam na Drużynę czeka). Walka przy grobie Balina wygląda tak samo jak w książce, jedyny szczegół to zbyt szybkie odkrycie jak Frodo przeżył cios dzidy trolla. W książce Drużyna odkrywa to dopiero po opuszczeniu Morii, w filmie - jeszcze zanim dotarli do Mostu Khazad-Dum.

Pobyt u Leśnych Elfów w książce zna nieco dłużej niż w filmie. U Jacksona wszystko odbywa się w ciągu jednego dnia i nocy. Co więcej, film pokazuje tylko, jak Frodo patrzy w Zwierciadło Galadrieli. U Tolkiena, prócz Froda, obecny jest też Sam i jego wizja okazuje się tak przerażająca, że gotowy jest wrócić do Shire. Co ciekawe, Frodo widzi w Zwierciadle jak Shire zostaje podbite przez Mordor, co sugerowałoby, że po powrocie hobbici mieliby zastać dom w niewoli, tak jak w książce. Niestety, zrezygnowano z tego epizodu w adaptacji „Powrotu Króla”.

Śmierć Boromira następuje pod koniec filmowej „Drużyny Pierścienia”. W książce jednak rycerz umiera na początku „Dwóch wież”. W tym miejscu warto przejść do różnic między literackim „Władcą Pierścieni”, a adaptacją „Dwóch wież”.

2. „DWIE WIEŻE”

Najpoważniejsza różnica, to potasowanie dwóch równoległych wątków: wyprawy Powiernika i Wojny o Pierścień. U Tolkiena wątek Wojny o Pierścień obejmuje Księgę III (w „Powrocie Króla”: Księgę V), a wyprawy Powiernika: Księgę IV (w „Powrocie Króla”: Księgę VI).

Wątek wyprawy Powiernika w filmie urywa się w momencie, gdy Gollum zaczyna knuć przeciwko Frodowi i Samowi: zamierza zaprowadzić ich do bliżej niejasnej kreatury. Każdy kto czytał „Władcę Pierścieni” wie, że tym stworem będzie Szeloba. I to właśnie na przygodzie z Szelobą kończą się powieściowe „Dwie wieże”. Po drodze mamy w filmie nieco zmienioną przygodę na Martwych Bagnach: w książce nie ma momentu gdy Frodo wpada do Bagien i zostaje otoczony przez duchy poległych tam wojowników. Jackson wprowadził ten moment widząc w nim okazję do popisania się umiejętnością budowania horrorowego klimatu.

W ogóle filmowa postać Froda mocno odbiega od literackiego. W książce początkowo opiera się mocy Pierścienia, w filmie stopniowo mu ulega; w pewnym momencie zamierza się z Żądłem na Sama.

W epizodzie rozgrywającym się w Rohanie jest jeszcze więcej różnic: entowie odbiegają od literackich, te filmowe są wręcz nudne. Poza tym Aragorn nie zostaje tymczasowo zabity w czasie potyczki z orkami (skutkiem czego wpada do rzeki). Także widowiskowa Bitwa o Helmowy Jar różni się w filmie i książce. Chociażby tym, że w czasie bitwy po stronie Rohańczyków nie stają elfowie. Jeśli komuś wątek rywalizacji Legolasa i Gimliego w liczbie ofiar wydawała się zbyt nowoczesna, spieszę donieść, że u J. R. R. Tolkiena też mamy ten wątek. No, ale na pewno w Śródziemiu nie wymyślono windsurfingu, jak sugerowałaby to scena z Legolasem szusującym po orkowej tarczy. I nie padały w książce słynne (filmowe) słowa „Gdzie był Gondor gdy padła Zachodnia Bruzda?”.

3. „POWRÓT KRÓLA”

Film rozpoczyna się od sceny odnalezienia Pierścienia przez Smeagola i Deagona. U Tolkiena scena ta pojawia się w „Drużynie Pierścienia” jako historia Gandalfa opowiadana Frodowi; co ciekawe miała się pojawić już w filmowych „Dwóch wieżach”, kiedy Frodo po raz pierwszy nazywa tym imieniem Golluma.

W filmie znalazły się sceny pojawiające się jeszcze w powieściowych „Dwóch wieżach”: pertraktacje Gandalfa z Sarumanem, śmierć tego drugiego (przy czym w książce nie odbyła się na szczycie Orthanku, tak jak w filmie, ale za to z ręki Grimiego), przygoda z Szelobą (w wersji książkowej Frodowi towarzyszył Sam, który w wersji filmowej zostaje skłócony z Frodem przez podstępnego Golluma).

Jeśli w „Dwóch wieżach” Frodo odbiegał od swojego literackiego pierwowzoru, to w „Powrocie Króla” od swojego pierwowzoru odbiegał Denethor: w filmie pokazany jako obłąkany szaleniec niedbający o dobro Gondoru. Również Aragorn odbiega od literackiego pierwowzoru. Najlepiej to widać w jeden ze scen wersji reżyserskiej „Powrotu Króla”. Literacki Aragorn nigdy by nie ściął Rzecznikowi Saurona głowy (bo to nie przystoi rycerzowi, a już na pewno przyszłemu królowi), tylko pertraktowałby z nim do samego końca, używając twardych argumentów. Od literackiego pierwowzoru różni się też tym, że u Tolkiena nosi przy sobie przekuty na nowo Narsil, dawny miecz Isildura. Filmowy miecz zostaje przekuty dopiero w „Powrocie Króla” przez Elronda i zaniesiony do Gondoru. 

Wyprawa do Dunharrow też różni się od literackiej wizji. U Tolkiena Aragornowi, Gimliemu i Legolasowi towarzyszy Szara Drużyna, która w filmie Jacksona nie występuje. Dodatkowo w kolejnej scenie z wersji reżyserskiej rozbudowano pertraktację z duchami z Dunharrow. W książce celowo została ucięta w najbardziej emocjonującym momencie. W wersji reżyserskiej pojawia się też inna scena, która nie pochodzi z książki: pertraktacje z piratami.

W trakcie finałowej Bitwy na Polach Pelennoru Eowinie udaje się zabić Czarnoksiężnika z Angmaru. Jednak w przeciwieństwie do książki, Theoden widzi się z siostrzenicą. W książce umiera nieświadomy, że Eowina uratowała mu życie. Pominięto też wątek Domów Uzdrowień, w których Eowina gojąc rany zakochuje się ze wzajemnością w Eomerze. Co ciekawe, w filmie są już parą. Kiedy mieli czas się w sobie zakochać?

W książce dopiero nad kraterem Góry Przeznaczenia Frodo ulega Pierścieniowi, czego efektem dramatyczna kwestia: „Nie spełnię tego, po co tu dążyłem. Nie uczynię tego. Pierścień należy do mnie”. W filmie hobbit łypie spode łba na Pierścień jak zahipnotyzowany na kiwający się zegarek i stwierdza po prostu: „Pierścień należy do mnie”. W książce Merry i Pippin nie skaczą ze szczęścia po RANNYM Frodzie. Poza tym twórcy adaptacji prawdopodobnie uwypuklili domniemanie fanów co do rzekomego homoseksualnego związku Froda i Sama, co miała pokazywać wymowna wymiana spojrzeń między obydwoma hobbitami.

Pominięto powrót do Shire`u, a konkretnie to, co się stało z krainą hobbitów na skutek Wojny o Pierścień. W powieści Shire dostaje się w ręce bliżej nieznanych osób, które tworzą tam infrastrukturę. Wybucha bitwa, w trakcie której zostaje złapany Saruman wypędzony z Isengardu. Niedługo potem jednak czarodziej zostaje dźgnięty nożem przez Grimiego niemogącego znieść obelg ze strony swojego mistrza.

W książce wyjaśnione zostaje dlaczego Frodo musi opuścić Shire i popłynąć do Krain Nieśmiertelnych. Po pierwsze, hobbit zmaga się ze stresem pourazowym. Po drugie dręczą go rany, które dają o sobie znać w każdą rocznicę ich zadania. Wreszcie, po trzecie Arwena zrzekła się elfickiej nieśmiertelności, by zostać żoną Aragorna (a początkowo to ona, wraz z Elrondem, Galadrielą i Gandalfem miała wypłynąć z Szarej Przystani). Film sugeruje, że „Władca Pierścieni” ma takie, a nie inne zakończenie, bo… Tolkien nie mógł wymyślić lepszego. Albo liczył na to, że nie napisze dalszego ciągu.

To była moja analiza różnic między książką J. R. R. Tolkiena „Władca Pierścieni”, a adaptacją z lat 2001-2003. Jakie różnice wy znaleźliście w trylogii Petera Jacksona. Czy czytaliście książkę Tolkiena? Widzimy się za dwa tygodnie z nowym odcinkiem. Cześć.