Cykl na blogu CultureZone: ALEJA GWIAZD POPKULTURY.

EDGAR ALLAN POE: CZARNY ROMANTYZM

W kolejnym odcinku „Alei Gwiazd Popkultury” zagłębimy się w mroczny świat jednego z najbardziej wpływowych autorów XIX wieku. Na warsztat weźmiemy twórczość Edgara Allana Poego.

MŁODOŚĆ

Jeden z najsłynniejszych autorów literatury grozy i detektywistycznej przyszedł na świat w Bostonie w 1809 roku. Matka Edgara była aktorką teatralną, z kolei ojciec początkowo był adwokatem, jednak później on również skierować swoje zainteresowania w stronę teatru. Edgar nigdy nie zaznał rodzicielskiej miłości: ojciec odszedł od rodziny w 1810 roku, natomiast matka zmarła zaledwie rok później. Małego Edgara przygarnęła rodzina Allanów. Zamieszkał w Richmond.

W latach 1815-1820 Edgar wraz z przybranymi rodzicami przeniósł się do Londynu, gdzie rozpoczął edukację. Uczył się m.in. w Monar House School, którą w późniejszych latach upamiętnił w opowiadaniu „William Wilson”. W 1821 roku powrócił do Richmond, gdzie kontynuował naukę. W okresie szkolnym dał się poznać jako bardzo uzdolniony uczeń.

Zupełnie inaczej wyglądały jego studia. W 1826 r. Poe rozpoczął studia na Uniwersytecie w stanie Virginia, które porzucił zaledwie rok później. Było to związane z brakiem funduszy na studia: ojczym odziedziczył, co prawda, pokaźny majątek, ale nie pokrył kosztów za studia przybranego syna. Poe próbował swoich sił w hazardzie, ale to tylko pogorszyło jego stan finansowy. Edgar miał później żal do przybranego ojca, ponieważ wierzył, że wyższe studia ukształtowałyby jego talent pisarski.

Warte odnotowania w życiorysie Poego jest też jego epizod wojskowy. Był on związany z fatalnymi początkami pisarskimi, które nie przynosiły żadnych dochodów Edgarowi. Do armii wstąpił niedługo po rzuceniu studiów. W 1827 roku został przeniesiony do Fortu Moultrie. W armii spędził dwa lata, kiedy to postanowił poinformować listownie Johna Allana o rezygnacji z wojska. Początkowo John Allan nie odpisywał, jednak uległ pod wpływem umierającej żony. Niestety, Edgarowi niedane było pożegnać umierającą matkę zastępczą, która zmarła tuż przed jego zwolnieniem z wojska. Po pogrzebie Frances Allan, Edgar rozpoczyna studia w West Point, w którym panowały bardzo surowe warunki. Po opuszczeniu Akademii wyruszył z nadzieją do Nowego Jorku. Edgar zamierzał poświęcić się pisarstwu, wiedząc z całą pewnością, że nie dane mu będzie nigdy być wojskowym.

KARIERA

Swoje powołanie widział Poe w poezji. I chociaż w historii literatury zapisał się przede wszystkim za sprawą mrocznych opowiadań grozy i detektywistycznych, znane są również wiersze jego autorstwa. Do najsłynniejszych należy niewątpliwie wiersz „KRUK” (1845), który zasłynął powtarzającą się złowrogą frazą „Nevermore” (w tł. Zenona Przesmyka: „Nigdy już!”).

Tymczasem początki jego twórczości były równie mozolne. Z czasem jednak Edgar Allan Poe rozwinął się, stając się nie tylko zdolnym pisarzem, ale również wyjątkowo ostrym krytykiem. A przy tym cechował się wnikliwością i niebywałą celnością w swoich ocenach. Poe pisał dla gazety „Messenger”, ponieważ miał na utrzymaniu ciężko chorą ciotkę, oraz ukochaną kuzynkę. Szczęście jednak trwało tylko do 1837 roku, kiedy to upadła gazeta „Messenger”.

Po przeprowadzce do Filadelfii Poe zaczął publikować w gazetach w celach zarobkowych krótkie opowiadania. W 1839 roku następuje przełom zarówno w jego życiu prywatnym, jak i zawodowo-pisarskim. Otrzymuję posadę od Williama Burtona w redakcji gazety „Gentleman Magazine”, na łamach którego ukazuje się słynne opowiadanie „ZAGŁADA DOMU USHERÓW”. Wydaje też zbiór wczesnych opowiadań pt. „Opowiadania arabskie i humorystyczne”, które nie przynoszą żadnych dochodów. Co gorsza, zostaje zwolniony przez Williama Burtona, który okazuje się wyzyskiwaczem.

W 1841 otrzymał posadę redaktora w kolejnej gazecie „Graham`s Magazine”. Na łamach tej gazety ukazuje się klasyczne opowiadanie „ZABÓJSTWO PRZY RUE MORGUE”, które zapoczątkowało nowy gatunek: kryminał. Główny bohater opowiadania, detektyw August Dupin, stał się pierwowzorem Sherlocka Holmesa. Rok później ukazały się dwa opowiadania gotyckie, „STUDNIA I WAHADŁO”, oraz „MASKA CZERWONEGO MORU” (1842). W 1843 r., po odejściu z gazety „Graham`s Magazine”, Poe zainteresował się szyframi i będąc pod ich wpływem napisał opowiadanie kryminalne: „ZŁOTY ŻUK”.

W późniejszym okresie wrócił do roli krytyka, stając się jeszcze ostrzejszym w swoich ocenach.

STYL

Edgar Allan Poe należy bez wątpienia do najsłynniejszych pisarzy literatury gotyckiej. A także do najbardziej wpływowych. Z późniejszych klasyków literatury grozy chyba tylko Howard Philip Lovecraft wywarł tak duży wpływ na współczesne powieściowe horrory. Zresztą obaj autorzy inspirowali chociażby Stephena Kinga. Wpływ Poego na twórczość Króla Horroru widać chociażby w „Lśnieniu”.

Twórczość Edgara Allana Poego zwykło się określać mianem czarny romantyzm. Był to nurt w literaturze z końca XVIII wieku, charakteryzujący się elementami melancholii i irracjonalizmu. Utwory pisane w tym nurcie cechowały się elementami fantastycznymi, straszno-demonicznymi, groteskowymi i dekadenckimi. Z kolei powtarzającymi się motywami w utworach czarnego romantyzmu są: sobowtóry, noc, tęsknota, rezygnacja, rozpacz, samobójstwo, mury (stąd akcja większości tych utworów osadzone są w zamkach, klasztorach, lub piwnicach), jawa i sen.

OSTATNIE LATA ŻYCIA

Wokół ostatnich lat życia Edgara Allana Poego krąży wiele legend niemniej mrocznych od opowiadań, które pisywał. Wszystko zaczęło się od śmierci ukochanej żony, po którym to wydarzeniu Poe popadł w alkoholizm. Próbował znaleźć ukojenie w trudnej sytuacji, zażywając opium, które miało koić jego zszargane nerwy.

Swoistym ukojeniem miał być ponowny ślub, tym razem z młodzieńczą miłością, którą Poe spotkał ponownie w Richmond. Data ślubu miała być wyznaczona na 17 października 1849 roku. Jednak niedługo potem Poe źle się poczuł, ale mimo to wsiadł na statek, który miał go zawieść do Nowego Jorku, skąd miał sprowadzić panią Clemm w charakterze świadka na swój przyszły ślub. Kiedy jednak wsiadł na statek do Nowego Jorku, wszelki ślad po autorze „Kruka”, oraz „Maski Czerwonego Moru” przepadł.

Przynajmniej do 3 października. Wtedy bowiem został znaleziony półprzytomny na ulicy przed Ryan’s Tavern w Baltimore. Zagadką było dlaczego Poe, na co dzień ubierający się schludnie i ekstrawagancko, tego dnia był ubrany w łachmany jak żebrak. Niezwłocznie został zawieziony do Washington Hospital, w którym spędził cztery dni pod opieką dr Morana. Te ostatnie dni życia Poego wydają się jakby wzięte z jego opowiadań: pisarz w czasie pobytu w szpitalu na przemian budził się, by za chwilę znów tracić przytomność. Miewał majaki, a nawet rozmawiał z wymyślonymi osobami, które rzekomo miał widzieć na ścianach izby chorych szpitala. Kiedy zmarł 7 października, doktor Moran nie wykonał w ogóle sekcji zwłok, ani nawet nie spisał aktu zgonu.

Później wokół śmierci Poego pojawiło się wiele teorii. Według najbardziej znanej pisarz miał przedawkować alkohol, co wskazywałoby na jego niechlujny strój. W innych teoriach wskazywano na przyczyny śmierci epilepsję, chorobę serca, nowotwór, czy wściekliznę.

Bez względu jednak na przyczyny śmierci Poego, jego twórczość niewątpliwie zapisała się złotymi zgłoskami w historii literatury. Edgar Allan Poe nie tylko zainaugurował nowy gatunek literacki – opowiadanie detektywistyczne – ale również wywarł niesamowity wpływ na późniejszych autorów, zwłaszcza piszących powieści grozy. Wiele jego dzieł to sztandarowe przykłady nie tylko czarnego romantyzmu, ale również kryminału, czy – w szczególności – horroru. Bez Poego nie byłoby twórczości Stephena Kinga, a także innych znanych autorów literackich horrorów.

Link: https://lubimyczytac.pl/autor/11713/edgar-allan-poe