Cykl na blogu „CultureZone”: „ALEJA GWIAZD POPKULTURY”

GEORGE ORWELL: 

WBREW KOMUNIZMOWI

Witam serdecznie. W najnowszym odcinku „Alei Gwiazd Popkultury” przybliżę sylwetkę jednego z najsłynniejszch brytyjskich pisarzy, którego powieści wzbudzały spore kontrowersje, a on sam w sposób krytyczny wyrażał się o komunizmie. Tym pisarzem był GEORGE ORWELL.

MŁODOŚĆ 

Naprawdę nazywał się Eric Arthur Blair, a na świat przyszedł 25 czerwca 1903 roku. Pochodził ze średniej klasy robotniczej. Był synem Richarda Walmesley’a Blaira, urzędnika administracji brytyjskiej, i Idy Mabel Blair (z d. Limouzin). Miał dwie siostry. 

Od 1911 r. uczęszczał do St. Cyprian’s, prywatnej szkoły z internatem w Eastbourne. Po przerwaniu nauki w 1921 roku, wstąpił w następnym roku do Królewskiej Policji Imperialnej, którą porzucił 7 lat później. W latach 1928–1929 przebywał w Paryżu, gdzie opublikował pierwsze artykuły. Uczestniczył też w czasie wojny domowej w Hiszpanii z lat 1936-1939. W tym okresie zadebiutował również jako pisarz. 

KARIERA

W 1933 opublikował pierwszą powieść pt. „Na dnie w Paryżu i w Londynie” zawierającą wątki autobiograficzne. Wydał ją pod pseudonimem George Orwell, ponieważ uważał, że książka nie była nic warta, a poza tym nienawidził swojego prawdziwego nazwiska. O swoim pseudonimie wspominał tak:

„Będę używał nazwiska George Orwell, to takie dobre i takie prawdziwe angielskie nazwisko.”

Hiszpańska wojna domowa stała się kanwą jego kolejnej autobiograficznej powieści pt. „W hołdzie Katalonii” (1938), która demaskowała zbrodniczą rolę radzieckich służb specjalnych NKWD na terenach Hiszpanii.

Z czasem Orwell zaczął odsuwać się od komunizmu i dostrzegać w nim wyłącznie minusy. Okres ten zaczął mu się jawić jako czas terroru i pozornego wyzwolenia. Swe całkowicie odmienione poglądy polityczne i krytyczny stosunek do komunizmu zawarł w najbardziej znanej swojej książce, napisanej w formie ezopowej (zwierzęcej) bajki pt. „FOLWARK ZWIERZĘCY” (1945).

STYL

Obojętnie, jaką formę przybierały jego książki - reportażu, bajkowej powiastki, czy (w ostatnich latach twórczości) antyutopii, Orwell, z początku zatwardziały komunista, z czasem otwarcie i krytycznie wypowiadał się na temat komunizmu na terenie Wielkiej Brytanii i o Rosjanach. Nie trudno znaleźć w „Folwarku zwierzęcym” konotacji z Rewolucją Październikową będącą buntowniczym wystąpieniem przeciwko caratu (pan Jones miałby być aluzją do cara Mikołaja II Romanowa, a świnie na czele z knurem Napoleonem - do Lenina i bolszewików).

Właśnie dlatego książki Orwella były zakazywane w wielu krajach komunistycznych (u nas były wydawane dopiero od 1988 roku…).  Wytykano im krytyczny obraz władzy komunistycznej i karykaturalny portret osób stojących na wschodzie na czele rządu komunistycznego (m.in. Lenina, Stalina). 

Tymczasem Orwell w swoich powieściach nie bez powodu pokazywał komunizm w tak krytycznym, wręcz karykaturalnym, świetle. Chciał w ten sposób ostrzec przed totalitaryzmem i zachęcić czytelników by się przeciwstawili ówczesnemu ustrojowi. Doszukiwał się bezsensu i absurdu, a nawet grozy, we władzy absolutnej. To jednak tym bardziej mogło się nie podobać ówczesnej władzy.

Poza tym Orwellowi zawdzięczamy także wprowadzenie do mowy potocznej klasycznych dziś zwrotów, jak „orwellowski”, „wszystkie zwierzęta są równe, ale niektóre są równiejsze”, czy „nowomowa” (na określenie sztucznie wytworzonego języka). Bez „Roku 1984” za pewne nigdy nie powstałby niegdyś bardzo popularny reality show „Big Brother”.

OSTATNIE LATA 

W ostatnich latach życia Orwell wzbudził największe kontrowersje, publikując antyutopię pt. „ROK 1984” (1948; tytuł miał być odwróceniem ostatnich dwóch cyfr w dacie pisania książki). Akcja słynnej powieści toczyła się w antyutopijnym państwie podobnym do Wielkiej Brytanii, w mieście bardzo przypominającym Londyn. Władzę w tym państwie sprawował tzw. Wielki Brat, któremu mięli być podporządkowani wszyscy.

W powieści Orwella (u nas wydanej w 1990 roku) doszukiwano się kolejnych krytycznych aluzji do komunizmu. Wiele osób doszukiwało się Stalina w postaci Wielkiego Brata, którego ogromne podobizny spoglądały na wszystkich obywateli z plakatów (stąd jeszcze jedno słynne określenie wywodzące się od Orwella: „Wielki Brat patrzy”). Również ustrój przedstawiony w powieści był - jak w przypadku „Folwarku zwierzęcego” - odzwierciedleniem komunistycznych realiów. Powieść była zakazywana w wielu krajach, lub wręcz konfiskowana.

Orwell zmarł zaledwie kilka miesięcy po publikacji „Roku 1984”, 21 stycznia 1950 roku.

Za co mimo wszystko warto docenić twórczość George’a Orwella? Nie tylko za wprowadzenie zupełnie nowych określeń do języka potocznego, ale również za krytyczny obraz komunizmu zawarty w jego powieściach. Książki Orwella z jednej strony krytykowały ówczesne realia, z drugiej strony przerażały swoją wizją. Do dziś pewnie nie są zbyt popularne w Rosji, ale umówmy się: czy ktoś w ostatnich latach życzliwie wyrażał się o Rosjanach? Zwłaszcza po ich agresji na Ukrainę?