Cykl na blogu „CultureZone”: „KSIĄŻKA VS FILM”

Cześć wszystkim. Po wizycie na pustynnej planecie Arrakis nie rezygnujemy z piaszczystej scenerii, zmieniamy tylko lokalizację z gwiezdnej na ziemską. Tym razem przeanalizuję odstępstwa między książkami „PŁONĄCY BRZEG” i „WŁADZA MIECZA” a mini serialową adaptacją Jeannota Szwarca. Zaczynamy.

OGÓLNY ZARYS FABUŁY

Rok 1917. Schyłek I wojny światowej. Francuska arystokratka Centaine de Thiry ratuje z katastrofy lotniczej angielskiego pilota, potomka rodu Courtney’ów: Michaela. Wkrótce oboje zakochują się w sobie, a Centaine zachodzi w ciążę. Sielankę burzy smierć Michaela. Zrozpaczona Centaine wyrusza do Afryki, gdzie mieszka przybrany ojciec Michaela, Garricka. Jej tropem wyrusza najemnik wysłany przez samego Garricka.

RÓŻNICE MIĘDZY KSIĄŻKĄ, A FILMEM

Adaptacja z początku lat 90 nosi tytuł „The Burning Shore” i choć adaptuje dwa tomy - „Płonący brzeg” i „Władzę miecza” - w większości fabułę oparto na pierwszym z wymienionych tu tomów, skupiając się na postaci Centaine de Thiry.

PŁONĄCY BRZEG

Powieść Wilbura Smitha rozpoczyna się od akcji, na którą został wysłany Michael Courtney. Z kolei miniserial zaczyna się od wypadku samolotowego, któremu ulega bohater. Poza tym twórcy adaptacji skupiają się na początku na życiu codziennym Centaine, podczas gdy Wilbur Smith na pierwszych stronach powieści pokazał życie codzienne pilotów stacjonujących we Francji. Pierwsze spotkanie Michaela Courtneya i Centaine w adaptacji wygląda jednak tak samo jak w książce: arystokratka zauważa nadlatujący samolot podczas przejażdżki na białym koniu, a następnie ratuje z wypadku lotniczego. W ten sposób zaczyna się ich znajomość. Zamiast jednak od razu zawieść go do lazaretu jak w adaptacji, w książce najpierw opatruje go we własnym domu. Wcześniej też Michael poznaje jej ojca, księcia de Thiry. W adaptacji ojciec Centaine dowiaduje się o nim dopiero wtedy gdy córka oznajmia, że się zakochała.

Tak samo jak w książce, serialowy Michael Courtney po powrocie do armii zostaje zwolniony z latania samolotami na czas rekonwalescencji. To daje mu czas i okazję głębszego zaznajomienia się z Centaine. W powieści są one bardziej rozbudowane, Michael Courtney i Centaine m.in. wspólnie polują. W adaptacji znajomość Michaela z rodziną de Thiry ogranicza się tylko do opowiadania o Afryce i własnej rodzinie. Podobnie jak w książce, w adaptacji zakochani umawiają się na intymne spotkanie w stodole o północy, choć w miniserialu wybranie miejscówki wyglądało na losowe, a w książce wynikało z faktu, że skryli się tam przed deszczem w czasie polowania. Ich dalsze spotkania zostają jednak zmarginalizowane i niedługo po pierwszym ekranowym spotkaniu Michael Courtney zostaje przedstawiony księciu de Thiry. Zapada również decyzja o zaślubinach Centaine i Michaela Courtney’a. Podobnie jak w przypadku spotkań Centaine i Michaela, usunięto również spotkanie bohatera ze swoim wujkiem, Seanem Courtney’em (który w ogóle w mini serialu nie występuje, co wydaje się logiczne skoro nie zaadaptowano trzech poprzednich tomów).

Pominięto również nieudaną akcję Michaela Courtney’a i jego przyjaciela, Andrew Killigerana, w wyniku której ten drugi ginie z powodu przybycia dowódcy armii niemieckiej. Wyrusza na kolejną misję, która kończy się tragicznie: Michael Courtney ginie. Jest to dzień jego ślubu z Centaine, która oczekuje jego powrotu i jest świadkiem jego rozbicia, a jakiś czas potem dowiaduje się, że jest w ciąży. W adaptacji jest na odwrót: najpierw Centaine dowiaduje się, że spodziewa się dziecka, a niedługo potem ginie Michael. Po pominiętym w filmie pogrzebie, ma miejsce atak niemieckich wojsk na terenie posiadłości de Thiry, w trakcie którego ginie książę de Thiry. Straciwszy wszystko - ukochanego, posiadłość, ojca, nawet konia - Centaine zatrudnia się jako sanitariuszka na statek płynący do Afryki.

Jej podróż wraz z Anną do Afryki w książce jest zdecydowanie bardziej szczegółowa. Mini serial ogranicza się tylko do podróży statkiem. Tymczasem w książce Centaine de Thiry i Anna dołączają do konwoju zmierzającym do Arras i zatrudniają się jako sanitariuszki. Tam spotykają porucznika Johna Pearce’a, przyjaciela Seana Courtney’a udzielającego im pomocy i kolejną książkową postać pominiętą z oczywistych powodów w adaptacji. To właśnie wtedy w książce Centaine dowiaduje się, że jest w ciąży. W Arras spotykają się też z Seanem Courtney’em, który początkowo oferuje im dojazd do Paryżu, lub Lyonu gdzie żyją jedyni krewni Centaine, ale zmienia zdanie gdy dowiaduje się o ciąży kobiety i postanowieniu, że syn Michaela urodzi się w Afryce. To właśnie Sean Courtney umożliwia Centaine transport statkiem do Afryki. Sekwencja rejsu w adaptacji została bardzo wiernie odwzorowana: od zaznajomienia się Centaine z pokładowym Erniem po storpedowanie statku przez U-Boota. Akcja ratunkowa także została bardzo wiernie odwzorowana, tak jak pobyt Centaine i Erniego na tratwie i organizację akcji ratunkowej przez Annę i Garricka Courtneya (z wyjątkiem odstępstwa znowu wynikającego z niezekranizowania poprzednich tomów: ekranowy Garrick nie jest kaleką poruszającą się z protezą nogi). W międzyczasie, podczas podróży tratwą, umiera Ernie, a Centaine cudem dociera do wybrzeży Afryki. Rozpoczyna przeprawę przez dziki kontynent.

Twórcy nieco rozbudowują wątek przeprawy Centaine po pustyni. Na początku dziewczyna poluje na jaszczurkę, czego w książce nie ma. W książce nie ma też przygody ze skorpionem, na którego Centaine natrafia podczas zjadania jagód. W książce traci przytomność z powodu wyczerpania, za to po przebudzeniu - tak u Smitha jak i w adaptacji jego powieści - spotyka dwoje Budzmenów, którzy zgadzają się ją zaprowadzić do Kapsztadu, gdzie Centaine ma nadzieję spotkać Garricka Courtney’a. Szybko jednak okazuje się, że jest prowadzona w innym kierunku. W ten sposób dołącza do Buszmenów na następne trzy miesiące. Ich wspólna egzystencja w książce zajmuje o wiele więcej miejsca, niż w adaptacji. Podobnie jak w książce, w adaptacji ofiarowuje buszmenowi O’Wa swój scyzoryk, co Buszmen przyjmuje z pewnymi oporami (Buszmeni nie znają w ogóle żelaza). W tym czasie rozwija się dziecko w łonie Centaine. Scena porodu pokrywa się z opisem w książce. Zarówno w książce jak i w adaptacji poród przyjmuje H’ani, która nadaje dziecku imię Shasa, co znaczy Dobra Woda.

Wątek przeprawy Centaine jest przeplatany dwoma innymi wątkami. Z jednej strony w adaptacji jest prowadzona akcja ratunkowa zorganizowana przez Garricka Courtney’a i Annę. Z drugiej strony obserwujemy tropienie Centaine przez Bura imieniem Lothar de La Rey. O ile wątek akcji ratunkowej został znacznie bardziej rozbudowany, o tyle wątek Lothara - już nieznacznie względem opisu w książce. O akcji ratunkowej dowiadujemy się z książki nieco później, aczkolwiek w książce Garrick i Anna nie rezygnują z dalszej akcji z powodu domniemanej śmierci Centaine (a potem biorą ślub), za to spotykają na swojej drodze Lothara, który oferuje im pomoc w poszukiwaniach. Garrick i Anna bez wahania przyjmują propozycję.

Rozpoczyna się akcja poszukiwawcza. W książce jest bardziej szczegółowa niż w adaptacji, za to w skład ekspedycji Lothara zgodnie z książką wchodzą wszyscy zaufani mu od dawna ludzie. Każdy został przedstawiony tak jak w książce. Wyjątkiem jest tylko Hendrick, który u Smitha jest czarnoskórym tropicielem, a w adaptacji - białym, ciemnowłosym mężczyzną. W międzyczasie Centaine decyduje się odłączyć się od Buszmenów i udaje się sama w dalszą drogę. Niedługo potem zostaje zagoniona z dzieckiem przez lwa na drzewo, gdzie spędza kilka dni. W adaptacji zostaje bardzo szybko - praktycznie natychmiast - uratowana przez ludzi Lothara. Zaczyna się jej głębsza znajomość z tajemniczym Burem. Centaine dochodzi do siebie w obozie Lothara, który otacza ją i małego Sashę głęboką opieką (orientuje się, że kobieta straciła pokarm i nie może karmić dziecka swoim mlekiem, o czym w adaptacji tylko ją informuje). W końcu między parą rodzi się głębokie uczucie, które zostaje zachwiane gdy Centaine orientuje się, że przy całej swojej trosce o nią i syna, Lothar potrafi być okrutny dla swoich ludzi. Nienawiść ta daje o sobie znać, gdy Lothar dostaje list informujący o uzyskaniu amnestii, jednak Centaine nie dzieli się z nim radością. A potem jeszcze bardziej się nasila. W nocy do obozu wkradają się H’ani i O’Wa, by po raz ostatni spojrzeć na Centaine i Sashę. Nazajutrz ich ślady zostają odkryte przez Hendricka i Lothara, którzy organizują polowanie na Buszmenów. Centaine rusza przyjaciołom na ratunek, jednak jest za późno: H’ani i O’Wa giną z rąk Lothara na oczach bezradnej Centaine. W książce akcja z Buszmenami zostaje zatajona przez Lothara (który po całej akcji wdaje się w romans z Centaine), zaś prawa wychodzi na jaw kiedy kobieta czyta wpisy w dzienniku Bura; efekt w obu przypadkach jest ten sam: Centaine zaczyna pałać nienawiścią do swego niegdysiejszego wybawcy. W takim stosunku przybywają na spotkanie z Garrickiem Courtney’em i Anną.

Centaine spędza kolejne tygodnie w rodzinnej rezydencji Garricka Theunis Kraal. Dni upływają w spokoju do momentu aż okazuje się, że Centaine jest ponownie w ciąży, tym razem z Lotharem. Ponieważ w adaptacji pominięto postać Seana Courtney’a, w mini serialu nie ma żadnej wzmianki o tym, że Garrick, Anna i Centaine zostali przez nich zaproszeni na obiad. Co prawda jest mowa o obiedzie, ale zupełnie innym, odbywającym się w posiadłości Garricka. To właśnie wtedy Centaine dowiaduje się o kopalni diamentów znajdującej się w samym sercu południowej Afryki - co więcej, naszyjnik, który dziewczyna dostała od H’ani był wykonany właśnie z diamentów, a nie ze zwykłych paciorków, jak wcześniej się wydawało. Uradowana tym stanem rzeczy, Centaine wynajmuje jubilera, doktora Twentymena-Jonesa, który miałby jej pomóc w poszukiwaniach diamentów. W tym celu ponownie spotyka się z Lotharem, jednak tym razem jest wobec niego oschła, informuje go też, że spodziewa się jego dziecka (i TYLKO jego dziecka), oraz że gdy go urodzi, odda go w ręce Lothara. Diamenty zostają szczęśliwie odnalezione, a Centaine nadaje kopalni imię „H’ani”, dla upamiętnienia swojej przybranej babci-Buszmenki. Wtedy też zaczyna się poród. W książce odbywa się w obozie u stóp kopalni, w adaptacji - w lazarecie, pod okiem zakonnicy. W obu przypadkach Centaine wypiera się nowo narodzonego syna, któremu Lothar nadaje imię Manfred, choć gdy z nim wychodzi, w dziewczynie budzi się na moment instynkt macierzyński i bezskutecznie błaga Lothara, by nie zabierał jej dziecka.

WŁADZA MIECZA

Mini serial Jeannota Szwarca adaptuje jedynie 1/3 powieści „Władza miecza”, w dalszym ciągu skupiając się na losach Centaine i jej relacji z Lotharem.

Od dotychczasowych wydarzeń mija kilka lat. W powieści: trzynaście, z kolei w adaptacji - nieco więcej, bo osiemnaście. Lothar de La Ray wychowuje Manfreda, który pracuje jako poławiacz wraz z ojcem. Z kolei Centaine wychowuje samotnie Shasę zarządzającego Kopalnią H’ani.

W tej części mini serialu „Płonący brzeg” na początek obserwujemy bardzo uproszczony połów ryb, w którym uczestniczy Lothar de La Ray, Manfred, Hendrick i kilku innych uczestników ekspedycji Lothara. W powieści „Władza miecza” połów jest znacznie dłuższy, a w jego trakcie m.in. Manfred pobiera naukę języka angielskiego. Po powrocie okazuje się, że fabryka ryb należąca do Lothara została sprzedana. Kupiła ją Centaine, z którą Lothar wdaje się w dyskusję. W tym czasie ich synowie również wdają się w dyskusję, w trakcie której odkrywają że nie pałają do siebie braterską sympatią. W serialu dochodzi nawet między nimi do wymiany wyzwisk tak ja w powieści Smitha, a całość kończy się bójką. Zgadza się również następująca potem rozmowa między Centaine, a Shasą zakończona matczyną reprymendą na temat tego, że siła nie tkwi w mięśniach, ale we władzy i pieniądzach.

Mija jakiś czas od tamtych wydarzeń. Podobnie jak w książce, Lothar za radą zaufanych ludzi postanawia zatrudnić Manfreda u pana Fourie. Już pierwszego dnia pracy Manfred poznaje córkę swojego szefa, piękną Sarah, w której chłopak się zakochuje. Jednocześnie pominięto również moment, gdy Shasa zakochuje się w poznanej dziewczynie imieniem Annalisa. Zamiast tego w adaptacji obu braci połączono z Sarah. W książce jest to krótki wątek, zakończony romansem Shasy z Annalisą i reprymendą ze strony Centaine. Po tej rozmowie książkowa Centaine uświadamia sobie, że Shasa staje się mężczyzną i bojąc się że będzie postępował jak członkowie rodu de Thiry, postanawia znaleźć mężczyznę, który obdarzy ją prawdziwym uczuciem, a Shasy sprzeda właściwe wartości. Decyduje się uwieść Blaine’a Malcomessa, co w adaptacji nie zostało szczegółowo uzasadnione. W mini serialu pominięto także scenę, w której Sarah pod okiem Lothara opatruje chorych pracowników fabryki. Scena dość istotna, bo pokazująca że dziewczyna nie grzeszy inteligencją. Zamiast tego jednak aktorka grająca Sarah bezbłędnie oddaje naiwność swojej postaci we wspólnych scenach z ekranowym Manfredem. W adaptacji nie ma też momentu, gdy Lothar decyduje się dla lepszego zarobku zatrudnić się jako kłusownik.

W adaptacji w najlepsze rozwija się trójkąt miłosny między Manfredem, Sarah, a Shasą. Manfred traktuje dziewczynę przedmiotowo, dlatego Sarah przelewa całe swoje uczucie na Shasę. Scena w kopalni, gdy Shasa całuje się z Sarah przypomina książkową scenę romansu chłopaka z Annalisą, jednak w przeciwieństwie do książki, świadkiem tego zajścia nie jest wcale Manfred. Chcąc się zemścić za odbicie dziewczyny, Manfred przybywa na umówione spotkanie, gdzie z trzema zaufanymi ludźmi napastuje Sarah. Dziewczyna wraca do baraków kopalni w opłakanym stanie i odbiera sobie ze wstydu życie podcinając sobie żyły.

To wydarzenie powoduje, że w kopalni dochodzi do strajku robotników. W powieści do strajku dochodzi z powodu słabych zarobków robotników. Zarówno w powieści jak i w miniserialu zostaje zawiązany komitet, który decyduje o prawach przynależnych robotnikom. Zanim jednak w powieści wybucha strajk, zaczyna się rozwijać romans Centaine z Blaine’em Malcomessem, który jest żonaty z przykutą do wózka arystokratką Isabellą. Żona Blaine’a w adaptacji jest świadoma rozwijającego się romansu męża i Centaine, czego nie omieszka wypomnieć Centaine. Centaine na wiadomość o rozpoczętym w międzyczasie strajku, udaje się do kopalni w celach negocjacyjnych. W obu przypadkach w czasie negocjacji wychodzi na jaw, że Centaine musi chronić wydobyte diamenty, dlatego w adaptacji po wydostaniu Shasy, wyjeżdża poza obręb kopalni, jednak zostaje napadnięta przez Lothara i ograbiona z diamentów.

Przebieg pościgu za Lotharem i jego ludźmi w adaptacji pokrywa się z opisem w książce. Różnice są w sumie minimalne. Przede wszystkim w książce ekspedycji podążającej za zbiegami towarzyszą dwaj Buszmeni, z kolei w adaptacji Centaine i Blaine`owi towarzyszą tylko żołnierze Malcomessa. Zarówno w książce jak i w mini serialu, niedługo po wyruszeniu w drogę, pościg natrafia na studnię oznaczoną jako zatrutą, jednak jeszcze tej samej nocy Centaine wiedziona kobiecą intuicją zauważa, że zatrute jest najwyżej wiadro pozostawione przy studni, jednak sama studnia zatruta nie jest. Hendrick szybko orientuje się, że podstęp nic nie dał i beszta Lothara za to, że trzeba było faktycznie zatruć konie. Kolejnym fortelem jest rozrzucanie za sobą kolców, które kaleczą konie żołnierzy. Także zbiegowie zmuszeni są porzucać konie zmęczone ciągłą ucieczką. Lothar roztacza przez Manfredem wizję wyjazdu do Berlina, gdzie chłopak sprawdzałby się jako dobrze wychowany dżentelmen. W adaptacji dodano scenę chwilowej zdrady Lothara dokonanej przez, wydawać by się mogło, zaufanych ludzi próbujących skrzyknąć ze sobą Hendricka. Ten jednak okazuje swoją lojalność wobec Lothara i wspólnie zabijają zdrajców. Takiej sceny w książce nie ma. Za to podobnie jak w książce, w adaptacji Lothar będąc świadomy że pościg jest coraz bliżej, nakazuje Manfredowi uciekać.

Finał całej akcji w adaptacji różni się od tego, co przedstawiono w książce. Z początku wywiązuje się decydująca walka o skradzione diamenty. Lothar decyduje się wyrzucić diamenty i uciec, na co żołnierze Blaine odpowiadają otwartym ogniem. Wiedziona dawną sympatią do Lothara, Centaine nakazuje im wstrzymać ogień, po czym dyplomatycznie rozprawić się z dawnym kochankiem. Godzą się ze sobą, a Centaine wypuszcza Lothara i Manfreda wolno wiedziona przeczuciem, że dni kłusownika są policzone i z powodu narastającej gangreny i tak umrze. W książce Lothar zostaje złapany w pułapkę i z początku wydaje się, że zginął od podrzuconego granatu. Uchodzi jednak z życiem i zostaje przewieziony do szpitala, gdzie amputowane jest jego ramię. Tam dochodzi do ostatecznej rozmowy dawnych kochanków, w trakcie której Centaine - w przeciwieństwie do swojej ekranowej wersji - nie wybacza Lotharowi wszystkich wyrządzonych przez niego krzywd. Ich drogi definitywnie się rozchodzą, a Centaine nie zamierza mieć z nim nic wspólnego. Decyduje się rozpocząć nowy rozdział w swoim życiu.

To była moja analiza różnic między „Płonącym brzegiem” i „Władzą miecza”, a adaptacją w reżyserii Jeannota Szwarca. Co sądzicie o powyższej analizie? Piszcie o swoich wrażeniach, a jeśli oglądaliście adaptację (dostępną m.in. na CDA.pl) i czytaliście obie książki, piszcie też jakie różnice zauważyliście między nimi. Widzimy się za dwa tygodnie z nową analizą. Cześć.